Historia tej emisji była zgoła inna. Kontrmarka na wspomnianej monecie holdenderskiej była inicjatywą mieszkańców tego kraju i tam też emisja ta została zrealizowana. Miało to związek z akcją "Holenderska pomoc dla Polaków", której celem była pomoc humanitarna dla mieszkańców naszego kraju po ogłoszeniu stanu wojennego. Był to zatem rodzaj i forma manifestu politycznego Holendrów. 

Kontrmarka (kontrasygnatura) - jest to znak wybity na powierzchni monety, nie będący częścią oficjalnego wizerunku i rysunku monety. Znak nabijany na gotowej monecie - najczęściej obcej, celem zalegalizowania jest w obiegu w innym niż pierwotnie była emitowana kraju. Ponadto kontrmarka służyła również jako element manifestacji sprzeciwu i walki politycznej z oficjalnym ustrojem. 

Jako pierwszy w Polsce opisał to Pan Janusz Kurpiewski w Biuletynie Numizmatycznym. On z kolei został poinformowany o takiej inicjatywie przez mieszkającego w Amsterdamie polskiego numizmatyka - Pana Zbigniewa Kuźmę. 

Jak to wyglądało w praktyce? Otóż postanowiono, że na wycofanych z obiegu monetach o nominale 2,5 guldena, będzie nabijany stempel wizerunek orła polskiego. Emisja została ograniczona do 1 000 sztuk. Przebijanie miało odbywać się w obecności notariusza. Żeby zdobyć taką pamiątkę, należało wesprzeć akcję pomocy Polakom kwotą 10 guldenów i w zamian otrzymywało się taką właśnie pamiątkę, która dziś stanowi bardzo ciekawe numizmatyczne polonicum. 

Historycznie w Polsce kontrmarki na monetach zastosowano m.in. za panowania Zygmunta II Augusta w Wilnie, "przebijając" hiszpańskie i neapolitańskie monety pół i jednotalarowe. Następnie podobną praktykę stosowano na srebrnych i złotych monetach w czasie oblężenia Gdańska w 1577 roku. 

Puncowanie monet najróżniejszymi znakami, ma bardzo długą historię sięgającą starożytności. Nabijanie znaków w postaci tzw. kontrmarek pozwalało np. na wprowadzenie tak oznaczonej monety w innych krajach. Dość popularne w XIX wieku było puncowanie monet wycofanych z obiegu przez właścicieli dominiów do wewnętrznego obrotu jako coś na kształt pieniądza zastępczego. Ja dziś chciałbym zająć się innym zagadnieniem związanym z tym tematem, a mianowicie puncami własnościowymi kolekcjonerów.  

Tematem najróżniejszych punc i znaków nabijanych na monetach zacząłem zajmować się bliżej stosunkowo niedawno. Wcześniej temat ten jakoś specjalnie mnie nie interesował. Jednak opublikowany 13 marca artykuł "Jefimok - europejski talar z rosyjską kontrmarką" oraz wpis na FB o kontramarkach z oblężonego Gdańska w 1577 roku,  spotkały się z tak dużym zainteresowaniem czytelników, że postanowiłem podrążyć ten temat nieco bardziej i tak powstaje kolejny wpis o zbliżonej tematyce. Dodam, że w przygotowaniu są kolejne "puncowe" teksty. 

Dziś chciałbym przedstawić cztery punce kolekcjonerów polskich oraz zaprezentować kilka znaków, które nie są zidentyfikowane, ale patrząc na nie można z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, ze one są również dawnymi znakami nabitymi przez kolekcjonera. Opisane poniżej cztery punce to ogromna wartość dodana do ozdobionego danym znakiem numizmatu, ponieważ jego obecność niejednokrotnie zwiększa i to znacznie wartość monety czy medalu. Mieć w swoim zbiorze "Potockiego" czy "Czapskiego" to dla numizmatyka to samo, jak dla miłośnika obrazów Matejko na ścianie. 

Mieć w swoim zbiorze "Czapskiego" czy "Potockiego" to mniej więcej coś takiego jak mój zakup na zimowej aukcji GNDM, dwóch szelągów ex Kałkowski. Monety wprawdzie bez punc, ale z oryginalnymi karteczkami kolekcjonera. Specjalnym miłośnikiem szelągów nie jestem, ale mieć monety "ex Kałkowski" to też jest coś. 

Kolekcja Potockich

Zaczynamy od chyba najbardziej rozpoznawalnego znaku / puncy a mianowicie herbu Pilawa, należącego do rodziny Potockich. Jest to charakterystyczny dwu i pół ramienny krzyż, szczególnie łatwy do zauważenia na złotych monetach. Zbiór monet i medali Potockich tworzył Andrzej Potocki. Zbiór liczący jak się szacuje 13-14 tys. numizmatów odzyskany po wojnie z rąk Niemców, dziś spoczywa w skrzyniach w piwnicach Muzeum Narodowego w Warszawie. Wogóle sprawa tej kolekcji jest niezwykle ciekawa i spokojnie mogłaby posłużyć jako gotowy scenariusz do filmu sensacyjnego. Kolekcja spoczywa zamknięta na klucz i na dobrą sprawę nikt nie wie co i w jakiej ilości się tam znajduje. Spadkobiercy roszczą sobie prawa do odzyskania zbioru - Muzeum Narodowe z kolei milczy na temat tego co posiada. Typowy pat. 

Zainteresowanych głębszym poznaniem tematu historii kolekcji Potockich odsyłam do świetnego tekstu dra Mieczysława Morki "Kolekcja Potockich – zaginiona i odnaleziona, ale bez „złota”" z publikacji "Utracone kolekcje numizmatyczne" - materiały z konferencji naukowej 6-7 grudnia 2018 roku w Warszawie. Książka do kupienia na portalach aukcyjnych oraz stornie Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego. 

Skoro zbiór jest zamknięty na "klucz" to w takim razie skąd się biorą na aukcjach numizmatycznych monety z kolekcji Potockich? Krążą o tym liczne "miejskie legendy". Jedna mówi o tym, że rzekomo w 1946 roku część zbioru została rozkradziona przez UB. Jednak wg dra Morki najpewniej pojawiające się na aukcjach numizmatycznych monety z pilawą pochodzą z zaginionych w 1945 roku dwóch kaset ze złotymi numizmatami. Ciekawe czy spadkobiercy również do tych co są w obrocie antykwarycznym będą lub roszczą sobie prawa? 

Emeryk Hutten-Czapski

Herb leliwa, czyli półksiężyc z gwiazdą, wpisany w literę C to znak doskonale znanemu wszystkim kolekcjonerom, Emeryka Hutten-Czapskiego. Zgromadził on przez lata ogromny zbiór około 11 tysięcy monet i medali, które w 1903 roku przez rodzinę zostały przekazane miastu Krakowowi a dziś można je podziwiać w niezwykłym muzeum jego imienia stanowiącego oddział Muzeum Narodowego w Krakowie. Wśród eksponatów wiele monet i medali do unikaty w skali światowej. 

Antoni Ryszard

Prosta i łatwo rozpoznawalna punca. Inicjały A.R. Ten krakowski kupiec i numizmatyk zgromadził liczący ponad 1 600 monet zbiór monet oraz liczącą ponad 1 000 pozycji bibliotekę numizmatyczną. Być może on i jego punca nie są tak "medialne" jak dwie opisane wyżej, niemniej jednak monety z jego kolekcji co jakiś czas pojawiają się na rynku numizmatycznym i cieszą się dużym zainteresowaniem. 

Xawery Segna

Chyba najmniej znana postać z czwórki tu przedstawionych jednak monety z jego punca pojawiają się na rynku antykwarycznym i warto o tym wspomnieć. Segna był warszawskim bankierem żyjącym w latach 1786 - 1848. Swoje monety oznaczał inicjałami X.S. 

Znaki nierozpoznane

Na rynku numizmatycznym można znaleźć kilka innych monet z puncami, które ewidentnie można potraktować jako kolekcjonerskie, ale niestety nie jest znane ich pochodzenie ani przynależność kolekcjonerska. Poniżej krótki przegląd.

Jeśli ktokolwiek ma jakieś informacje dotyczące prezentowanych niżej punc, proszę o kontakt: portalnumizmatyczny@gmail.com

Portugał 10 dukatów 1612 ex Potocki (Pilawa za głową króla), dodatkowo na rancie nabita punca w postaci kółka.

(zdjęcie: Antykwariat Numizmatyczny Michał Niemczyk)

Kontrmarka (kontrasygnatura) - jest to znak wybity na powierzchni monety, nie będący częścią oficjalnego wizerunku i rysunku monety. Znak nabijany na gotowej monecie - najczęściej obcej, celem zalegalizowania jest w obiegu w innym niż pierwotnie była emitowana kraju. Ponadto kontrmarka służyła również jako element manifestacji sprzeciwu i walki politycznej z oficjalnym ustrojem.

Emisja "jefimek", bo tak nazywane są właśnie europejskie talary, które za panowania Aleksego Michałowicza kontrasygnowano wizerunkiem świętego Jerzego na koniu oraz datą 1655, związana jest z dwoma wydarzeniami, które miały miejsce w tamtym czasie. Pierwsze to przeprowadzona reforma monetarna, podczas której po raz pierwszy wprowadzono do obiegu monetę talarową o wartości rubla (rok 1654) - wcześniej rubel był tylko i wyłącznie jednostką obrachunkową wartości 100 kopiejek. Ruble te popularnie nazywano jefimkami. Wprowadzenie srebrnego rubla miało przede wszystkim ułatwić wewnętrzną i międzynarodową wymianę handlową. Dotychczas funkcjonująca moneta drobna, przy dużych transakcjach była bardzo kłopotliwa. Chcąc szybko zareagować na duże zapotrzebowanie na rynku wewnętrznym na srebrne monety o wadze talara, postanowiono w 1655 roku kontrasygnować europejskie talary będące w rosyjskim obrocie dwoma puncami - jedną z wizerunkiem świętego Jerzego na koniu oraz datą 1655. Był jednak jeszcze jeden powód dla którego zdecydowano się na takie działanie i wydaje się, że dużo istotniejszy. 

W roku 1654 Aleksy Michałowicz połączył Ukrainę z Rosją co było m.in przyczynkiem do wybuchu wojny polsko-rosyjskiej (1654-67). Konieczne było znalezienie dużych ilości pieniędzy na opłacenie wojsk najemnych, będących wówczas w służbie carskiej. W bardzo krótkim czasie ściągano z rosyjskiego obiegu europejskie talary i przebijano je "rosyjskimi puncami". Szacuje się, że w ten sposób kontrasygnowano między 800 tys. a 1 mln sztuk monet. Z oficjalnego obiegu zostały one wycofane w roku 1659, ale najprawdopodobniej ich "produkcja" miała miejsce tylko w roku 1655 lub ewentualnie 1666, gdyż dziś nie spotyka się wogóle przebitych talarów z lat 1657-59. 

Dziś monety te są bardzo poszukiwane na rynku numizmatycznym - ich ceny dochodzą czasem nawet do kilkudziesięciu tysięcy złotych. 

Jefimok na talarze niderlandzkim (źródło: Antykwariat Numizmatyczny Michał Niemczyk)

Jefimok na talarze niemieckim 1651(źródło: Antykwariat Numizmatyczny Michał Niemczyk)