Swego czasu wpadł mi w ręce banknot 25zł 1794 serii B, na pierwszy rzut oka sztuka jak inne, w dość dobrym stanie zachowania. [fot poniżej]

Banknot wydawał mi się w porządku, oryginalny papier z jego naturalną prążkową fakturą, pod światło wykazywał cechy jak każdy banknot okresu Insurekcji. [fot poniżej]

Sucha pieczęć też nie budziła zastrzeżeń, posiadała charakterystyczne dla tego nominału obłamanie (celowe i zamierzone – jeden ze sposobów zabezpieczenia banknotu) [fot poniżej]

Jednakże od razu w oczy rzucił mi się pewien szczegół. Zauważyłem, że podpis komisarza Piotra Grozmaniego (radcy miasta Wilna) nie jest złożony wtórnie na rozmytym tle, w miejscu wywabionego wcześniej nieznanego komisarza, jak na wszystkich innych znanych sztukach. Oczywiście serce mi mocniej zabiło, czyżby pierwsza znana taka sztuka? Może unikalna?

Wszelkie wątpliwości, a tym samym nadzieje rozwiały się po bliższym przyjrzeniu się omawianemu egzemplarzowi. Dało się zauważyć brak liter B S po obu stronach suchej pieczęci, liter które stanowiły jeden z elementów zabezpieczających banknot (metodą chemiczną). Wprawdzie widywałem sztuki gdzie były one ledwo widoczne ale na tym banknocie nie było ich wcale. Bliższe przyjrzenie się obu podpisom komisarzy dało mi 100% pewność co do fałszerstwa. Proszę zwrócić uwagę na zamieszczoną fotografię podpisów, tam zestawiłem to z innym banknotem 25zł 1794r. [fot poniżej]

Nie trzeba być specem od grafologii aby od razu zauważyć, że nie podpisały obu banknotów te same osoby. Różnica najbardziej widoczna jest na podpisie (żółta strzałka) komisarza Michała Zakrzewskiego (regenta metryki koronnej). Nie ma takiej fizycznej możliwości aby charakter pisma zmienił się aż tak bardzo, nawet w przeciągu całego życia autora. Poza tym widać, że osoba, która podrabiała ten podpis nie znała komisarza, bo "wyszedł" podpis "Zasławski" . Proszę też zwrócić uwagę na numerację (strzałka niebieska), która to we wszystkich banknotach o nominale 25 zł była wypisywana przez tego komisarza (Zakrzewskiego), cyfry koślawe i brak kropki po ciągu liczb.

Drugi podpis (Grozmaniego) już bardziej udanie podrobiony, choć też widać różnice, osoba która dokonywała tego nielegalnego procederu też nie znała dokładnie brzmienia nazwiska komisarza i mając pewnie materiał porównawczy z innego banknotu 25zł, gdzie komisarz w literze "m" swojego nazwiska oddzielał pierwszy człon litery, to zamiast Grozmani, mamy podpis Grozinani, z kropeczką (strzałka czerwona).

Dalsze oględziny tego banknotu dostarczyły kolejnych dowodów na fałszerstwo. Proszę zwrócić uwagę na ozdobną ramkę wokół banknotu (wykonywaną techniką drzeworytniczą), we wszystkich oryginalnych banknotach ramka jest symetryczna o idealnych proporcjach. Tu mamy widoczne jej ręczne dorabianie, widać jak fałszerz traci proporcje. [fot poniżej]

Podsumowując mamy do czynienia z fałszerstwem na szkodę emitenta, gdzie fałszerz miał dostęp można powiedzieć do półproduktu banknotu tj. do oryginalnego papieru już z nadrukiem nominału i klauzuli prawnej (techniką miedziorytniczą), posiadał także dostęp do suchej pieczęci, jednakże nie posiadł matryc do nadruku ramki, ani techniki zabezpieczającej chemicznie w postaci liter B S , a podpisy komisarzy zostały podrobione. Cechy te wskazują, że najprawdopodobniej w proceder ten był lub byli zamieszani pracownicy samej drukarni.

Tezę tą zdaje się potwierdzać zachowany do dnia dzisiejszego taki półprodukt w kolekcji Lucow (Banknoty Kolekcji Lucow J.Koziczyński, op.cit., poz.28) gdzie właśnie mamy taki półprodukt banknotu 25zł jednakże serii D.

Także jak widać proceder podrabiania pieniądza jest tak samo stary jak sam pieniądz, nawet naszych pierwszych pieniędzy papierowych nie ominął ten wątpliwy "zaszczyt", a przyznać trzeba, że techniki zabezpieczające banknotów okresu Insurekcji były na wysokim poziomie, nawet jak na dzisiejsze czasy.

Autor tekstu i zdjęć: Paweł Pawłowski (pawpaw)

Literatura :

Czesław Miłczak "Banknoty Polskie i Wzory Tom 1"  Warszawa 2012
PTN o/im. Karola Beyera w Warszawie "Warszawski Pamietnik Numizmatyczny 1" Warszawa 2012

Kręte drogi

Droga do monet II RP dla wielu kolekcjonerów jest różna. Można wyróżnić dwa a właściwie trzy zasadnicze kierunki dochodzenia do monet tego okresu:

1) klasyczna i najpowszechniejsza - młody kolekcjoner zbiera najpierw współczesne monety czy to 2 zł Nordic Gold czy lustrzanki. W miarę zdobywania wiedzy kieruje swoje zainteresowania do monet PRL lub właśnie II RP i albo tu się zatrzymuje i specjalizuje lub z czasem kieruje się ku Polsce królewskiej. 

2) "po dziadku" - w bardzo wielu domach w pamiątkach po swoich rodzicach czy dziadkach można znaleźć ''Marszałka" czy "Polonię" z okresu II RP. Młody kolekcjoner zaczyna się interesować tą monetą, czytać i przepada w czeluściach mennictwa okresu II RP. Podobnie jak wyżej, albo tu się zatrzymuje i specjalizuje albo z czasem rozszerza lub przenosi swój obszar zainteresowań na monety starsze. 

3) inwestycja - trzecia droga, która tak naprawdę rozpowszechniła się w ostatnich latach a nawet miesiącach, kiedy ludzie zaczęli masowo traktować numizmatykę również jak typową lokatę kapitału. Monety II RP mają tę przewagę nad np. monetami Polski Królewskiej, że nie potrzeba tu aż tak dużej wiedzy numizmatycznej jak np. w przypadku denarów czy talarów. Do tego powszechne w ofertach domów aukcyjnych monety w gradingu, dodatkowo spopularyzowały "międzywojnie" jako typowa lokata kapitału. 

Monety dla każdego?

Chyba każda osoba, która zetknie się z monetami międzywojennymi, jeśli nie "zakochuje się w nich" na zabój to chociaż odczuwa do nich mocną sympatię. Są one przede wszystkim piękne artystycznie, powszechnie dostępne na rynku kolekcjonerskim oraz dostępne w bardzo dużych widełkach cenowych w zależności od stanu zachowania. Dzięki temu każdy znajdzie w nich napewno coś dla siebie. 

Taką 5 groszówkę 1925 można w stanie II- można kupić już za kilkadziesiąt złotych | Źródło: Warszawskie Centrum Numizmatyczne. 

Monety międzywojenne możemy podzielić na dwie grupy - powszechnego obiegu oraz próbne. W tym wpisie skupiam się tylko na obiegówkach, ponieważ próby II RP to już "wyższa szkoła jazdy" przede wszystkim ze względu na ciężar finansowy. 

Obiegówki międzywojenne emitowano w metalach nieszlachetnych - brąz i nikiel oraz szlachetnych - srebro i złoto. Jak już wspomniałem w zależności od rocznika, odmiany i stanu zachowania, ceny mogą wahać się od kilkunastu złotych, przez kilkaset do nawet kilku tysięcy. 

Z reguły większość osób rozpoczyna zbieranie tych monet od tańszych i pospolitszych roczników w nieco słabszych stanach i dopiero jak zdobędą odpowiednią wiedzę, wchodzą na kolejny poziom wtajemniczenia, uzupełniając zbiór o rzadsze roczniki w lepszych stanach zachowania. Czasem jednak, choć rzadziej, ta drabinka jest pomijana i osoba zaczyna od razu z wysokiej półki, czyli zbiera tylko mennicze stany - stany obiegowe takiego zbieracza nie interesują. Są to najczęściej albo inwestorzy albo kolekcjonerzy, którzy posiadają już pewien bagaż doświadczenia, nabyty przy okazji zbierania monet innej epoki. 

Z obserwacji i doświadczenia wiem jednak i tak bym zachęcał raczej początkujących kolekcjonerów, żeby zaczynali od pospolitszych monet i dopiero z czasem wchodzili na kolejny szczebel wtajemniczenia. Raz, że trzeba mierzyć siły na zamiary a dwa to znam przypadki, że ktoś zaczynał od razu z wysokiej półki, ale tak szybko jak zaczął, równie szybko to wszystko go zwyczajnie przerosło. 

Jest też pewna grupa kolekcjonerów, którzy krótkoterminowo dysponują mniejszym zasobem finansowym, pozwalającym na zakup drobnych monet, ale w perspektywie kilku miesięcy np. są w stanie zgromadzić fundusze na jedną monetę z wyższej półki. Takich świadomych kolekcjonerów zarówno w tej jak i innych kategoriach monet jest coraz więcej. Zresztą nt. świadomego budowania kolekcji niebawem poświęcę osobny artykuł. 

Grading monet II RP

Ostatnie miesiące na polskim rynku numizmatycznym to duży napływ stricte inwestorów - poświęciłem temu tematowi osobny artykuł "Inwestorzy wkroczyli na rynek numizmatyczny". Grading monet tylko spotęgował drastyczny wzrost cen numizmatów w najlepszych stanach zachowania. Ceny wielu wzrosły drastycznie do zupełnie anormalnych kwot.

Osobiście nie jestem jakimś wielkim miłośnikiem gradingu. Tak jak jestem w stanie go zaakceptować na monetach III RP czy PRL oraz z dużym bólem na II RP lub ewentualnie XIX wieku, tak w przypadku monet starszych, zupełnie go nie akceptuję (ale to inna para kaloszy). Patrząc jednak na monety II RP, bo o tym jest ten wpis, to grading moim zdaniem totalnie wywrócił proporcje cenowe zarówno w obrębie grupy II RP jak i w stosunku do innych okresów historycznych. Wiele domów aukcyjnych w opisach zastosowało dziwne chwyty typu "jedyna nota", "druga nota", "max nota", czy "jeden z X tak wysoko ocenionych". Osoba znająca branżę wie, że to trochę chwyt marketingowy. Osoba, która dopiero weszła na ten rynek jeśli widzi "jedyna nota", mimo, że to wprawdzie najwyższa nota ale dla pospolitej monety, to zwyczajnie głupieje i zaczyna licytować do dziwnych, żeby nie powiedzieć głupich kwot. W tym miejscu zalecam zatem daleko idący rozsądek. Jak powtarzam - nie sztuką jest kupić - sztuką jest potem ewentualnie sprzedać. 

W tym miejscu polecam dwa bardzo interesujące filmy Pana Damiana Marciniaka poświęcone tematowi monet II RP, które w przekrojowy sposób prezentują wszystkie monety obiegowe i okolicznościowe międzywojnia. 

Monety srebrne

Tym łacińskim zwrotem 43 lata temu - w dniu 16 października 1978 r. o godzinie 18.44 kardynał Pericle Felici, z loggii Bazyliki św. Piotra ogłosił Urbi et Orbi wybór Polaka – dzisiejszego świętego Kościoła Katolickiego - na Papieża.

Wśród pasjonatów numizmatyki dużą część stanowią osoby (w tym niżej podpisany), których jedną z ulubionych gałęzi w zbiorach są monety „papieskie” tj. przedstawiające bądź wizerunek Jana Pawła II bądź też odnoszące się do wydarzeń z Jego udziałem. Dotyczy to zarówno mennictwa polskiego jak i światowego. W niniejszym wpisie chciałbym skupić się na wybranych monetach polskich emitowanych w czasach PRL. Niezależnie jednak od okresu naszego mennictwa (PRL, okres przeddenominacyjny, okres po 1995 r.) wskazać trzeba, iż     osoba Papieża jest tą postacią historyczną, która była – biorąc pod uwagę roczniki, nominały, surowiec - najczęściej prezentowaną na polskich monetach głównie kolekcjonerskich.

Po dokonaniu analizy mennictwa z okresu 1982 r. – 2021 r. pod tym kątem, stwierdzić trzeba, iż Papież pojawia się łącznie na 87 monetach (nie licząc monet szwajcarskich ze znakiem CHI o czym w dalszej części artykułu).

Uruchomiliśmy dobrowolną zbiórkę pieniędzy na portalu www.zrzutka.pl na dalszy rozwój i działalność Portalu Numizmatycznego. Jeśli uważasz, że strona jest interesująca i warto ją wesprzeć WEJDŹ TUTAJ i dowiedz się więcej.

W okresie PRL jest to reprezentacja najszersza. Wybito wówczas 48 monet na które składają się:

-  3 monety obiegowe (okolicznościowe)

- 6 monet kolekcjonerskich w srebrze;

- 16 monet kolekcjonerskich w złocie

- 17 prób niklowych,

- 1 próba w srebrze

- 5 prób w złocie.

W powyższym zestawieniu pomijam celowo, z uwagi na występujące kontrowersje, wszystkie monety „papieskie” wybijane w latach 1982 (tutaj te kontrowersje wydają się najmniejsze), 1985 i 1986 przez szwajcarską mennicę Valcambi. Faktem jest jednak, że monety te występują na rynku do dziś i do dziś cieszą się uznaniem wśród Kolekcjonerów. O monetach ze znaczkiem CHI z roku 1982 i 1986 ostatnio pisałem, krótko na profilu FB Naszego portalu: wpis można przeczytać TUTAJ. 

Wskażę w tym miejscu tylko, że mennica szwajcarska wybiła łącznie 44 odmiany monet z wizerunkiem papieskim. Liczba ta po zsumowaniu z oficjalnymi monetami NBP daje łącznie 92 sztuki monet związanych z Janem Pawłem II w czasie PRL. „Twórczość” mennicy Valcambi wymaga więc bez wątpienia dokładnego zbadania i rozstrzygnięcia nurtujących wiele osób kwestii. Postaramy się to uczynić w przyszłości na łamach "Kwartalnika Numizmatycznego". Czy się uda? Mamy nadzieję - trzymajcie Państwo proszę kciuki.

Okres po roku 1995 przynosi nam kolejnych 29 monet bitych zarówno w GN (2 zł), srebrze jak i złocie. Z ciekawostek wskazać trzeba kilogramową monetę o nominale 500 zł wybitą w srebrze w roku 2014 z okazji kanonizacji Jana Pawła II, czy też monetę 1000 zł (najwyższy nominał na polskim pieniądzu) wybitą w złocie z okazji beatyfikacji Jana Pawła II w 2011 r. Za ostatnie wybite monety „papieskie” ja osobiście traktuję 50 i 100 złotowe pozycje z tegorocznej emisji „Pałac Biskupi”, na których przedstawiono także wizerunek Jana Pawła II.

Jak wynika z wyżej zaprezentowanych danych, pomimo panującego w latach 80-tych w Polsce ustroju politycznego, to właśnie wówczas nastąpił rozkwit emisji monet „papieskich”.

Do najbardziej znanych monet z Janem Pawłem II z pewnością zaliczają się obiegowe monety o nominale 1000 zł (1982-1983 r.) i 10 000 zł (1987 r.), dzisiaj często traktowane – w mojej skromnej ocenie niesłusznie – jako tzw. junk silver. Monety te posiadają swoje odpowiedniki w wersjach kolekcjonerskich wybitych stemplem lustrzanym. W tym miejscu chciałbym wskazać, że o ile powszechnie przyjmuje się występowanie monety 1000 zł z 1983 r. w stemplu lustrzanym, o tyle jeżeli chodzi o taki stempel przy monecie z 1982 r. niektórzy Kolekcjonerzy kwestionują (zapewne kierując się treścią pewnego znanego Katalogu) jego istnienie. Analiza rynku kolekcjonerskiego i występujących na nim monet zarówno bez slabów jak i w slabach skłania mnie jednak ku tezie, że omawiana moneta była bita stemplem lustrzanym tak w roku 1982 jak i 1983. Czy jest to słuszna teza ? Pozostawiam do uznania Szanownych Czytelników.

1000 zł, Jan Paweł II, 1983

Z monet typowo kolekcjonerskich bitych w srebrze czasy PRL przynoszą nam ponadto 5 pozycji (wszystkie) o nominale 10 000 zł. Każda z opisywanych w tekście monet została wybita w Warszawie.

Pierwszą z nich jest moneta wybita w nakładzie 15 000 sztuk stemplem lustrzanym w 1987 r. z okazji III Pielgrzymki do Polski w srebrze próby 750. Co ciekawe rewers tej monety znany jest już m.in. z monet próbnych o nominale 1000 zł z 1982 r. wybitych w srebrze i niklu. Omawiana moneta została wprowadzona do obiegu w dniu 28 maja 1987 r. (na mocy Zarządzenia Prezesa NBP z dnia 7 maja 1987, Monitor Polski Nr 15, poz. 137) Awers i rewers został zaprojektowany przez Panią Stanisławę Wątróbską - Frindt i przedstawia cytując w/w akt prawny „półpostać Papieża Jana Pawła II w mitrze z pastorałem w lewej ręce oraz umieszczonym po lewej stronie półkolem napis JAN PAWEŁ II”. Moneta posiada średnicę 35 mm i waży 19,3 grama. Na przedstawionej poniżej fotografii omawianej pozycji widzimy ciekawostkę, mianowicie moneta ta została opisana przez gradera amerykańskiego jako mająca upamiętniać wizytę Papieża w Stanach Zjednoczonych, która rzeczywiście odbyła się również w tym samym roku co wizyta w Polsce. Moim jednak zdaniem, moneta ta faktycznie stanowi upamiętnienie III pielgrzymki do Ojczyzny. Pamiętajmy, że rewers monety kolekcjonerskiej jest identyczny z rewersem monety obiegowej wybitej w tym samym roku w nakładzie 908 820 sztuk. Wydaje się, że skoro władze PRL zdecydowały się na ponowne bicie monety obiegowej z Janem Pawłem II (analogicznie jak w 1982 r.) i to właśnie w roku pielgrzymki, to moneta ta - przeznaczona dla bardzo szerokiego grona odbiorców - miała upamiętniać ważne wydarzenie w Kraju, a nie posługując się ówczesną nomenklaturą w „imperialistycznej Ameryce”.

10 000 zł, Jan Paweł II, cienki krzyż, 1988

10 000 zł, Jan Paweł II, gruby krzyż, 1989

10 000 zł, Jan Paweł II, kratka, 1989

Opisane monety wyczerpują srebrne mennictwo kolekcjonerskie związane z Papieżem Janem Pawłem II w czasach Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Jak wskazałem wyżej szereg monet bitych było także w niklu i złocie jako próby. Zagadnienia te jako wymagające odrębnego opracowania z pewnością zostaną przez Nas przedstawione w (niedalekiej?) przyszłości.  

Krystian Browarny vel Piwny

________________________________

Uruchomiliśmy dobrowolną zbiórkę pieniędzy na portalu www.zrzutka.pl na dalszy rozwój i działalność Portalu Numizmatycznego. Jeśli uważasz, że strona jest interesująca i warto ją wesprzeć WEJDŹ TUTAJ i dowiedz się więcej.

Dzisiaj chciałbym, odpowiadając na często kierowane zapytania wskazać, szczególnie osobom zaczynającym przygodę z tymi monetami, w jaki sposób rozróżnić tzw. typy Solidarności.

Typ A (podstawowy) - jest najczęściej spotykany w obrocie. Na rewersie (pod datą 1990) znajduje się litera L, awers charakteryzuje się istniejącym odstępem pomiędzy „zł” a nominałem „100 000”.

Typ B (rzadszy) -  na rewersie brak jest litery L pod datą „1990”, z kolei na awersie nie ma odstępu pomiędzy „zł” a nominałem „100 000”. Typy B w naszej ocenie charakteryzują się też specyficznym "matowym” tłem.

Typ C (znacznie rzadszy) – zawiera na rewersie literę L pod datą „1990”, zaś na awersie nie ma odstępu pomiędzy „zł” a nominałem „100 000”. W skrócie jest to hybryda typu A (rewers) i typu B (awers).

Powszechnie przyjęło się, iż wśród eSek wyróżniamy także typ D (wyjątkowo rzadki). Przy czym w mojej ocenie jest to nieobiegowa „próba” (bez napisu). Cechą charakterystyczną typu D jest to, że występuje on jako lustrzanka. Na rewersie zauważalny jest przede wszystkim odmienny kształt litery „S” w napisie „Solidarność” – górna część litery skierowana jest znacznie ku górze monety. Ponadto układ „barw” na widniejącej fladze jest odwrócony.

Opisując odmiany monety Solidarność nie sposób przemilczeć monety kolekcjonerskiej wybitej stemplem lustrzanym w Mennicy Państwowej w Warszawie. Moneta ta pomimo, że posiada taką samą wagę jak opisane wcześniej odmiany tj. 31,1 gr Ag 999 to jednak ma inną średnicę – 32 mm (o odróżnieniu od typów „amerykańskich” – 39 mm). Stąd też powszechnie uzyskała sympatyczne miano „małej-grubej”

Poza tymi wyżej opisanymi typami, „Solidarność” została wybita również w wersjach złotych oraz kilku nominałach i wariantach próbnych. O tym wszystkim napiszemy już więcej w jednym z numerów Kwartalnika Numizmatycznego.  

Autor: Krystian Browarny vel. Piwny