Srebrna moneta 10 zł

Awers: z lewej strony herb Kardynała Stefana Wyszyńskiego, wzdłuż brzegu półkolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Z prawej strony wizerunek orła ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej, pod orłem, po prawej stronie, znak mennicy: m / w. U dołu półkolem napis: 10 ZŁ oraz oznaczenie roku emisji: 2021

Rewers: z lewej strony popiersie Kardynała Stefana Wyszyńskiego wspartego na pastorale pokrytym zdobieniami, z prawej strony odręczny, podkreślony napis: Per Mariam / – Soli Deo. W otoku napis: BEATYFIKACJA KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO

Złota moneta 100 zł

Awers: Strona przednia (awers): z lewej strony herb Kardynała Stefana Wyszyńskiego, wzdłuż brzegu półkolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Z prawej strony wizerunek orła ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej, pod orłem, po prawej stronie, znak mennicy: m / w. U dołu półkolem napis: 100 ZŁ oraz oznaczenie roku emisji: 2021

Rewers: Strona odwrotna (rewers): z prawej strony popiersie Kardynała Stefana Wyszyńskiego z profilu, w birecie, ze złożonymi dłońmi, z lewej strony napis: SERCE / NARODU / JEST W SERCU / BOGA, będący fragmentem wypowiedzi Kardynała. Wzdłuż dolnego brzegu półkolem napis: BEATYFIKACJA KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO

W latach 1655-58 Toruń, a w 1656-59 Elbląg (literatura podaje czasem minimalnie inne daty okupacji obydwu miast) znajdują się pod szwedzką okupacją. Na skandynawskim tronie zasiadał wówczas Karol X Gustaw. Niedługo po wejściu Szwedów do miast obydwie mennice znajdujące się w nich rozpoczynają swoją działalność bijąc monety w imieniu okupanta. 

Emisje z obydwu mennic nie są naśladownictwami polskiego pieniądza jak to miało miejsce np. za okupacji przez Gustawa II Adolfa kilkanaście lat wcześniej. Napisy, herby i przede wszystkim portret króla na wyższych nominałach jednoznacznie wskazywał na emisję szwedzką. 

W Toruniu miejska mennica przejęta przez Szwedów wybijała tylko orty. Były to monety niedatowane bez żadnych znaków i oznaczeń menniczych. Na awersie monety centralnie umieszczone jest popiersie Karola X Gustawa zwrócone w lewo. Głowę zdobi wieniec laurowy. Napis otokowy występuje w dwóch wariantach: pierwszy podstawowy: CAROLUS GUSTAVUS D G REX. Drugą dość charakterystyczną i rzadszą odmianą jest tytulatura zapisana z cyfrą 9: CAROL9 GUSTAVUS D G REX. Z kolei na rewersie umieszczone są trzy korny z herbu Szwecji, zaś poniżej nominał XVIII (groszy). Większość dostępnych na rynku monet jest złej jakości i słabego bicia. Same w sobie pojawiają się na rynku aukcyjnym rzadko a egzemplarz w dobrym i bardzo dobrym stanie zachowania należy do prawdziwych rzadkości. Właśnie ze względu na swoją słabą jakość (i symbolikę okupanta) po odzyskaniu miasta przez Polaków w 1659 roku, moneta była ściągana z obiegu i najpewniej niszczona, dlatego też do Naszych czasów zachowało się niewiele egzemplarzy.  

Odzyskanie Torunia przez Polskę uświetnione było uroczystym przybyciem i wjazdem króla Jana II Kazimierza do miasta. Wydarzenie to zostało upamiętnione emisją niezwykłych numizmatów, ale o tym w jednym z kolejnych artykułów. 

Ort, Toruń, wariant z zapisem CAROL9
(Gabinet Numizmatyczny Damian Marciniak)

KLIKNIJ

Tytułowe orty bite były w trzech podstawowych odmianach. Wszystkie trzy należą do monet rzadkich szczególnie w dobrych stanach - drugą i trzecią jednak można zaliczyć do bardzo rzadkich. Pierwsza odmiana posiada na awersie popiersie Karola X Gustawa w koronie - jak wspomniałem ta występuje na rynku najczęściej, ale z reguły są to III stany. Druga - rzadsza odmiana to ort z popiersiem króla w wieńcu laurowym. Obydwie odmiany na rewersie posiadają ozdobny herb miasta Elbląga. 

Sporadycznie pojawiającą się na rynku jest trzecia odmiana orta. Na awersie zaprezentowane jest popiersie króla w wieńcu laurowym. Na rewersie natomiast, niespotykany na żadnych innych okupacyjnych wizerunek lwa wraz z trzema koronami. Poza tym po bokach nominał 1-8 oraz znaki mincerza N-H. 

W Elblągu poza ortami okupacyjnymi bito również w tym czasie kilka innych nominałów monet. Tematu zagadnieniu poświęcę jeden z kolejnych artykułów w którym szczegółowo opisze wszystkie monety Karola X Gustawa z mennicy elbląskiej. 

Ort, Elbląg, odmiana z popiersiem króla z wieńcem laurowym na głowie
(Gabinet Numizmatyczny Damian Marciniak)

Ort, Elbląg, odmiana z wizerunkiem lwa zamiast herbu Elbląga
(Antykwariat Numizmatyczny Michał Niemczyk)

Przez całą treść książki przewijają się dziesiątki najwybitniejszych nazwisk związanych ze środowiskiem numizmatycznym. Wymienić tu należy m.in. Władysława Bartynowskiego, Kazimierza hr. Sobańskiego, Emeryka Hutten-Czapskiego, Andrzeja hr. Potockiego, Gustawa Soubise-Bisiera, Feliksa Koperę i wielu innych. Marian Gumowski czy to osobiście czy poprzez ich zbiory numizmatyczne szlifował swój warsztat numizmatyczny. 

"Pierwszy tor mojej pracy wiódł do mieszkania p. Władysława Bartynowskiego, który był wówczas generalnym kustoszem zbiorów numizmatycznych hr. Andrzeja Potockiego. (...) Zbiory hr. Potockiego obejmowały kilka kolekcjo różnorakich, pomieszczonych w jego pałacu Pod Baranami i Pod Jagnięciem w Krakowie oraz w pałacu w Krzeszowicach. (...) Zadaniem Bartynowskiego jako kustosza było wszystkie te kolekcje połączyć w jedną całość, wydzielić z nich dublety i uporządkować, a następnie założyć katalog i zaopatrzyć go w reprodukcje monet i medali. (...) Niezapomniane wrażenie zostawiała zawsze na mnie pracownia numizmatyczna zorganizowana przez W. Bartnowskiego w jego mieszkaniu. Wśród ścian zastawionych książkami podręcznej biblioteki, wśród portretów rozmaitych zbieraczy i numizmatyków polskich, uderzała w oczy prasa do drukowania reprodukcji monet. (...) Mając bowiem Bartynowski zaczął myśleć nad sposobem najlepszej reprodukcji tych monet. (...) Rezultatem były tzw. bartynotypie, czyli drukowane odciski monet i medali, które dawały jasne litery i ciemne tło i pięknie cieniowały reliefy medalu. (...) Sam zbiór numizmatyczny rozłożony był na stalowych szufladach w sposób zgoła dotychczas nie praktykowany. Okazy monet i medali były chronologicznie rozłożone na specjalnych i różnej wielkości pudełkach tekturowych, w których pod każdą monetą lub medale spoczywała specjalna drukowana karteczka z imieniem panującego, nazwą monety, datą jej wybicia, wagą srebra i numerem inwentarza oraz z odnośnikami do najważniejszych podręczników i katalogów."

fragment "Wspomnienia numizmatyka"; Marian Gumowski. 

Jeszcze kilka lat temu "Wspomnienia numizmatyka" można było spokojnie kupić za 20-30 złotych. Dziś niestety poniżej 100 zł bardzo trudno nabyć ją z rynku wtórnego. Jednak osobiście uważam, że książka ta jest warstwa swojej ceny - każdy kto raz ją przeczyta z pewnością jeszcze nie raz wróci do je lektury, czy to całość czy poszczególnych rozdziałów. Szczerze i gorąco polecam każdemu, bo warto. 

Cały czas możesz dołożyć swoją cegiełkę do rozwoju Portalu Numizmatycznego. Jeśli podoba Ci się strona, treści tu zawarte i chciałbyś aby portal jeszcze dynamiczniej się rozwijał - dorzuć przysłowiowego grosika. WEJDŹ TUTAJ