Orty okupacyjne bite w imieniu Karola X Gustawa w Elblągu i Toruniu

Okres panowania w Polsce Jana II Kazimierza to politycznie i gospodarczo bardzo trudny czas dla Rzeczypospolitej. Powstanie Chmielnickiego, wojna polsko-rosyjska czy w końcu "potop szwedzki" to tylko niektóre z konfliktów zbrojnych, które miały miejsce. Właśnie podczas tego ostatniego mennice w Toruniu i Elblągu, na pewien okres znalazły się pod okupacją szwedzką, bijąc tzw. monety okupacyjne, mające sfinansować dalsze działania wojenne. Na omawianych ortach znalazł się wizerunek króla szwedzkiego Karola X Gustawa. 

W latach 1655-58 Toruń, a w 1656-59 Elbląg (literatura podaje czasem minimalnie inne daty okupacji obydwu miast) znajdują się pod szwedzką okupacją. Na skandynawskim tronie zasiadał wówczas Karol X Gustaw. Niedługo po wejściu Szwedów do miast obydwie mennice znajdujące się w nich rozpoczynają swoją działalność bijąc monety w imieniu okupanta. 

Emisje z obydwu mennic nie są naśladownictwami polskiego pieniądza jak to miało miejsce np. za okupacji przez Gustawa II Adolfa kilkanaście lat wcześniej. Napisy, herby i przede wszystkim portret króla na wyższych nominałach jednoznacznie wskazywał na emisję szwedzką. 

W Toruniu miejska mennica przejęta przez Szwedów wybijała tylko orty. Były to monety niedatowane bez żadnych znaków i oznaczeń menniczych. Na awersie monety centralnie umieszczone jest popiersie Karola X Gustawa zwrócone w lewo. Głowę zdobi wieniec laurowy. Napis otokowy występuje w dwóch wariantach: pierwszy podstawowy: CAROLUS GUSTAVUS D G REX. Drugą dość charakterystyczną i rzadszą odmianą jest tytulatura zapisana z cyfrą 9: CAROL9 GUSTAVUS D G REX. Z kolei na rewersie umieszczone są trzy korny z herbu Szwecji, zaś poniżej nominał XVIII (groszy). Większość dostępnych na rynku monet jest złej jakości i słabego bicia. Same w sobie pojawiają się na rynku aukcyjnym rzadko a egzemplarz w dobrym i bardzo dobrym stanie zachowania należy do prawdziwych rzadkości. Właśnie ze względu na swoją słabą jakość (i symbolikę okupanta) po odzyskaniu miasta przez Polaków w 1659 roku, moneta była ściągana z obiegu i najpewniej niszczona, dlatego też do Naszych czasów zachowało się niewiele egzemplarzy.  

Odzyskanie Torunia przez Polskę uświetnione było uroczystym przybyciem i wjazdem króla Jana II Kazimierza do miasta. Wydarzenie to zostało upamiętnione emisją niezwykłych numizmatów, ale o tym w jednym z kolejnych artykułów. 

Ort, Toruń, wariant z zapisem CAROLUS
(Gabinet Numizmatyczny Damian Marciniak)

Ort, Toruń, wariant z zapisem CAROL9
(Gabinet Numizmatyczny Damian Marciniak)

KLIKNIJ

Mennica w Elblągu miała nieco większy dorobek emisyjny monet okupacyjnych bitych w imieniu Karola X Gustawa niż mennica toruńska. Poza tytułowymi ortami bito również szelągi, grosze, półtoraki, trojaki, wspomniane orty, półtalary talary i jego wielokrotności oraz dukaty i jego wielokrotności. Zaznaczyć jednak należy, że przeważały emisje drobnych monet od szelągów do ortów włącznie. Większe emisje miały raczej prestiżowy charakter. Orty w Elblągu bito w latach 1656-58.

Tytułowe orty bite były w trzech podstawowych odmianach. Wszystkie trzy należą do monet rzadkich szczególnie w dobrych stanach - drugą i trzecią jednak można zaliczyć do bardzo rzadkich. Pierwsza odmiana posiada na awersie popiersie Karola X Gustawa w koronie - jak wspomniałem ta występuje na rynku najczęściej, ale z reguły są to III stany. Druga - rzadsza odmiana to ort z popiersiem króla w wieńcu laurowym. Obydwie odmiany na rewersie posiadają ozdobny herb miasta Elbląga. 

Sporadycznie pojawiającą się na rynku jest trzecia odmiana orta. Na awersie zaprezentowane jest popiersie króla w wieńcu laurowym. Na rewersie natomiast, niespotykany na żadnych innych okupacyjnych wizerunek lwa wraz z trzema koronami. Poza tym po bokach nominał 1-8 oraz znaki mincerza N-H. 

W Elblągu poza ortami okupacyjnymi bito również w tym czasie kilka innych nominałów monet. Tematu zagadnieniu poświęcę jeden z kolejnych artykułów w którym szczegółowo opisze wszystkie monety Karola X Gustawa z mennicy elbląskiej. 

Ort, Elbląg, odmiana z popiersiem króla z koroną na głowie
(Warszawskie Centrum Numizmatyczne)

Ort, Elbląg, odmiana z popiersiem króla z wieńcem laurowym na głowie
(Gabinet Numizmatyczny Damian Marciniak)

Ort, Elbląg, odmiana z wizerunkiem lwa zamiast herbu Elbląga
(Antykwariat Numizmatyczny Michał Niemczyk)