Medale na otwarcie Mennicy Warszawskiej i reformę monetarną 1766

Jednym z głównych celów jakie postawiono przed Stanisławem Augustem Poniatowskim przy obejmowaniu tronu polskiego było przeprowadzanie gruntownej reformy monetarnej. W roku 1765 zostaje powołana komisja mennicza a rok później zostaje otwarta w warszawie mennica. W roku 2023 przypada 257. rocznica jej założenia - za symboliczną datę przyjmuje się dzień 10 lutego. Z tej właśnie okazji chciałbym przybliżyć historię dwóch medali, wybitych z okazji otwarcia mennicy i przeprowadzanej reformy. Wizerunek jednego z nich jest dość powszechny i powielany przy okazji kolejnych rocznic otwarcia Mennicy Warszawskiej - wizerunek drugiego natomiast znany jest tylko bardzo wąskiemu numizmatyków. 

W roku 1767, czyli dwa lata od powołania komisji i rok od otwarcia mennicy, zostaje wybity medal na reformę monetarną. Powszechnie przyjmuje się i w środowisku funkcjonuje od pod dwoma nazwami - właśnie na reformę monetarną oraz upamiętnienie otwarcia mennicy. Medal odbity w złocie został wręczony królowi w trzecią rocznicę jego koronacji - 25 IX 1767 roku. Z tym samym wizerunkiem zostały wybite również, ale prawdopodobnie kilka lat później, wersje w srebrze i brązie. Stemple awersu i rewersu obu wersji medalu zabrano w 1868 r. do Petersburga, zwrócono Polsce po pokoju ryskim, w 1924 r. Dziś znajdują się w zasobach Mennicy Polskiej. 

Awers: Siedząca bogini Junona Moneta, w hełmie, prawą ręką trzymająca oparty o kolano medalion portretowy Stanisława Augusta w prawym profilu, a lewą ręką róg obfitości z wysypującymi się monetami. Przy niej z lewej strony prasa mennicza ozdobiona tarczą herbową Rzeczypospolitej oplecioną laurem, u stóp na posadzce szachownicowej waga do monet. W tle Zamek Królewski w Warszawie oraz Kolumna Zygmunta III. W otoku: PROSPERITATIS ET INDUSTRIÆ PUBLICÆ PIGNUS ET – INCREMENTUM. (Pomyślności i publicznego przemysłu rękojmia i pomnożenie). Na krawędzi odcinka sygn. I[ohann]. P[hilip].HOLZHAEUSSER F[ecit]. (Jan Filip Holzhaeusser zrobił). W odcinku: MDCCLXVI (1766). Obwódka liniowa. 

Rewers: W wieńcu laurowym związanym dołem wstążką inskrypcja w 12 wierszach: STANISLAO AUGUSTO / REGI POLONIAE M[agni].D[uci].L[ithuaniae]. / COLLEGIUM REI MONETARIÆ / OB RESTITUTUM PATRIÆ / SUO CUM DISPENDIO / POST EXACTUM A DEPRAVATIONE / ÆRIS PUBLICI SOECULUM / BONÆ MONETÆ BENEFICIUM / HOCCE POPULORUM PERENNE / GRATI ANIMI / MONUMENTUM / D[at].D[icat].D[edicat]. (Stanisławowi Augustowi, królowi Polski, wielkiemu księciu litewskiemu, komisarze menniczy z powodu przywróconego z własnym swoim wydatkiem ojczyźnie po upływie wieku od zepsucia monety, dobrodziejstwa dobrego pieniądza tę wieczystą pamiątkę wdzięczności narodu oddają, ofiarują i poświęcają). Obwódka liniowa.

Drugim, wybitym wcześniej bo w 1766 roku, ale dużo mniej znanym medalem upamiętniający opisywane wydarzenia, jest prezentowany poniżej medal. Zarówno pierwszy jak i drugi medal został zaprojektowany przez nadwornego artystę medaliera króla Poniatowskiego - Jana Filipa Holzhaeussera. Numizmat od samego początku nie miał "szczęścia". Stemple, które do niego wykonano był bardzo słabej jakości i przy pierwszych próbach bicia zaczynały się robić rysy, aż po wytłoczeniu kilku sztuk, stempel pękł. Dziś znanych jest dosłownie kilka egzemplarzy w zbiorach muzealnych i wszystkie mają widoczne ślady pęknięcia stempla. Z notowaniem aukcyjnym się nie spotkałem. Złoty medal przeznaczony był dla króla, natomiast odbitki w srebrze miały być wręczane m.in członkom Komisji Menniczej oraz ważnym gościom. Powstałe wersje w brązie są prawdopodobnie późniejszymi odbitkami. 

Awers: Na łące ołtarz obwieszony girlandami z płonącym ogniem. W otoku napis: REGI OPTIMO REIQUE NUMMARIÆ IN POLONIA RESTITUTORI (Królowi najlepszemu monetę w Polsce przywracającemu). W odcinku napis w sześciu wierszach: STANISLAO AUGUSTO REGI POL[oniae] M[agno].D[uci].L[ithuaniae]. / COLLEGIUM CONSILIARIORUM REI / MONETARIÆ 95 Medale królewskie. Stanisław August PERENNE GRATI / POPULORUM ANIMI / MONUMENTUM / D[at]. D[icat]. D[edicat]. (Stanisławowi Augustowi, królowi Polski, wielkiemu księciu litewskiemu, komisarze menniczy wieczystą pamiątkę wdzięczności narodu oddają, ofiarują i poświęcają). 

Rewers: Siedząca bogini Junona Moneta, w hełmie, w prawej ręce trzymająca wsparty o kolano medalion z portretem Stanisława Augusta, w lewej – opartej o postument z tarczą herbową Rzeczypospolitej – róg obfitości z wysypującymi się monetami. Z prawej strony bogini – prasa mennicza, w oddali widać Zamek Królewski w Warszawie. W otoku napis: AUGUSTUS LEGES ARTES REVOCAVIT OPESQUE (August odnowił prawa, sztuki i dostatki). Na krawędzi odcinka sygn. I[ohann].P[hilip].HOLZHAEUSSER F[ecit]. (Jan Filip Holzhaeusser zrobił). W odcinku napis w trzech wierszach: EXACTO A DEPRAVATIONE REI / PECUNIARIÆ SŒCULO / MDCCLXVI (Po upływie wieku od zepsucia monety 1766). B

Opisy awersu i rewersu medali pochodzą z katalogu: "Medale polskie i z Polską związane z okresu Pierwszej Rzeczypospolitej" - Katalog zbiorów Zamek Królewski w Warszawie. TOM 2. 

Piotr Kosanowski