Powstanie antytureckiej Ligi Świętej 1684 - Jan III Sobieski

W dzisiejszym odcinku "Historii medalem pisanej" przenosimy się do czasów Jana III Sobieskiego i ciekawego medalu o charakterze manifestacyjnym, związanym z powołaną w 1684 roku antyturecką Ligą Świętą. Sam medal bardzo rzadki i ciekawy w swojej formie, głównie przez mocno rozbudowaną inskrypcję, niespotykaną dotychczas w takiej formie w medalierstwie polskim. 

Liga Święta – związek państw katolickich organizowany przez papieży w Europie w okresie od końca XV do początku XVIII wieku przeciw niektórym państwom katolickim (np. Francji), muzułmańskiej Turcji lub krajom protestanckim. Na przestrzeni wieków zawiązywano wiele "paktów" właśnie w ramach Świętej ligi np. Liga Wenecka z 1495 – antyfrancuska, Liga w Cambrai z 1508 – antywenecka oraz antytureckie np. w 1538 roku, kiedy przymierze Państwa Kościelnego, Hiszpanii, Wenecji, Genui i Malty. 

Interesujące nas przymierze miało miejsce 5 marca 1684 roku po zwycięskiej rok wcześniej bitwie pod Wiedniem, zwanej Odsieczą Wiedeńską. Pakt podpisany został w Linzu. Do układu przystąpiły: Państwo Kościelne, Święte Cesarstwo Rzymskie, Królestwo Polskie i Republika Wenecka. Polska ratyfikowała umowę 27 III 1684 r. Do koalicji dołączyło w 1687 r. również Carstwo Rosji, chociaż przez pierwszych sygnatariuszy było ono uważane za naturalnego sojusznika już od czasów wiktorii wiedeńskiej, co zapewne tłumaczy umieszczenie herbu Rosji na rewersie medalu. Wspólnym celem koalicjantów było odbicie miast, których niewola i przynależność do imperium osmańskiego są symbolicznie zobrazowane lasem wież (bądź minaretów) zwieńczonych półksiężycami.

Obraz Jana Matejki, prezentujący Jana III Sobieskiego po zwycięskiej bitwie pod Wiedniem. Jan III Sobieski wysyła wiadomość o zwycięstwie papieżowi Innocentemu XI.

Osoby zainteresowane zgłębieniem tematu bitwy pod Wiedniem, zachęcam do obejrzenia tego nieco ponad 20 minutowego filmu. 

Źródło zdjęcia: Gabinet Numizmatyczny Damian Marciniak

Awers medalu: W medalionie utworzonym ze związanych gałązek palmowych uwieńczone laurem popiersie Jana III w prawym profilu, w stylizacji all’antica, w zbroi z przerzuconym paludamentum. Pod przecięciem ramienia sygn. I[ohann]·H[öhn]. Medalion zamknięty jest koroną królewską. W otoku w pięciu wierszach napis: IOANNI III REGI POLONIARUM ORTHODOXO FIDEI DEFENSORI EXERCITUUM CHRISTIANITATIS / GENERALISSIMO DUCTORI TURCARUM DEBELLATORI TARTARORUM FUGATORI VIENNÆ AUSTRIÆ AB / OBSIDIONE TURCICA A[nn]o. 1683 DIE 12 SEPT[embris] LIBERATORI HUNGARIÆ RECUPERATORI POLON[iae]. / CONSERVATORI, M[agni] D[ucis] MOSCOV[iae]. ET REIPUBL[icae]. VENETIAR[um]. AD BELLUM COMUNE INDUCTORI / PATRI PATRIÆ DIVO. PIO. IUSTO. FELICI. AUGUSTO SACRUM (Janowi III, królowi Polaków, prawowiernemu obrońcy wiary, wojsk chrześcijańskich najwyższemu wodzowi, pogromcy Turków, zwycięzcy Tatarów, Wiednia, Austrii od oblężenia tureckiego roku 1683, dnia 12 września, wybawicielowi, wyzwolicielowi Węgier, zbawcy Polski, Wielkie Księstwo Moskiewskie i Republikę Wenecką do przymierza wojskowego prowadzącego, ojcu ojczyzny, ubóstwionemu, pobożnemu, sprawiedliwemu, szczęśliwemu, najjaśniejszemu poświęcono). 

Tak długą inskrypcję jak na awersie tego medalu bardzo rzadko była stosowana w medalierstwie. Specjaliści przypuszczają, że emisja tego medalu jak i sama inskrypcja związana była z tym iż medal ten był w dużej mierze przeznaczony dla zagranicznych "odbiorców". W opisie znalazły się zasługi militarne króla i miało to przyrównać go do zwycięskich wodzów rzymskich. 

Ciekawostką jest użycie starej nazwy państwa rosyjskiego, czyli Wielkiego Księstwa Moskiewskiego (CONSERVATORI, M[agni] D[ucis] MOSCOV[iae]), które de facto nie istniało już od 1547 r., gdy zostało zastąpione Carstwem Rosji, nieuznawanym przez Rzeczpospolitą Obojga Narodów (zob. m.in. medal o nr kat. 131).

Źródło zdjęcia: Gabinet Numizmatyczny Damian Marciniak

Rewers medalu: Pod skierowanym w dół półksiężycem, którego wewnętrzną krawędź stanowi stylizowana twarz Turka, wstęga z inskrypcją: DONEC AUFERATUR PS[alm] 71 (Dopóki [księżyc] nie zgaśnie. Psalm 71). Niżej od lewej: związane wstęgą Orzeł cesarski z herbem Habsburgów i Orzeł polski z herbem Sobieskich, następnie Orzeł Carstwa Rosyjskiego, poniżej, na skłębionych chmurach, Lew Republiki Weneckiej. W dole połączone stylizowane panoramy czterech miast, nad każdą odpowiedni podpis: BUDA, CAND[ia]. (Kreta), CAM[i]N[iec in Podolia]. (Kamieniec Podolski), CONST[antinopol]. (Konstantynopol). 

Cytat z Ps 71,7, który odnosi się do nadejścia Królestwa Mesjasza i sprawiedliwych rządów króla Salomona. Poniżej orzeł cesarski z herbem Habsburgów i orzeł polski z herbem Sobieskich, następnie orzeł Carstwa Rosyjskiego, poniżej, na skłębionych chmurach, Lew Republiki Weneckiej.

Stylizowane panoramy czterech miast, nad każdą odpowiedni podpis: BUDA, CAND[ia]. (Kreta), CAM[i]N[iec in Podolia]. (Kamieniec Podolski), CONST[antinopol]. (Konstantynopol).