Pokój w Oliwie 1660 - Jan II Kazimierz - pełnia alegorii i symboliki

Pokój w Oliwie zawarty 3 maja 1660 roku pomiędzy Szwecją a Rzeczpospolitą stanowił kres kilkuletniego konfliktu zbrojnego pomiędzy tymi państwami zwanego potopem szwedzkim. Jednym z kilku medali upamiętniających to wydarzenie jest "bohater" dzisiejszego artykułu - dzieło Jana Höhna starszego. Medal ten uważany jest za jeden z najciekawszych i najbardziej efektownych artystycznie spośród medali Wazów stworzonych w gdańskiej szkole medalierskiej. 

Historia

Podpisanie traktatu miało miejsce na terenie Opactwa Cystersów w Oliwie, stąd m.in wizerunek klasztoru uwieczniony na awersie medalu. Traktat zawarty został po negocjacjach, które ze strony polskiej prowadził wojewoda poznański Jan Leszczyński. Szwecję reprezentowali kanclerz Bengt Gabrielsson Oxenstierna i Magnus Gabriel De la Gardie. Ze strony polskiej pokój podpisał podkanclerzy koronny Mikołaj Prażmowski.

Samo podpisanie pokoju zaowocowało wieloma obustronnymi ustaleniami i postanowieniami.  Najważniejszymi z nich są: 

• Polska zrezygnowała z większej części Inflant wraz z Rygą zachowując tylko ich część. Większa część przeszła pod władanie szwedzkie. 
• Polska uznała suwerenność Prus Książęcych potwierdzając traktaty welawsko-bydgoskie z 1657 r.
• Król Jan II Kazimierz Waza zrzekł się pretensji do tronu szwedzkiego w imieniu swoim i swych następców. Zachował jednak dożywotnio tytuł króla Szwecji.

• Szwecja zobowiązała się dotrzymywać wolności handlu na Bałtyku.
• Szwecja zobowiązała się zwrócić zrabowane archiwa i biblioteki (czego później dopełniła jedynie w znikomym stopniu
• Rzeczpospolita miała zapewnić protestantom w Prusach Królewskich wolność religijną, co z czasem Brandenburgia wykorzystała do ingerowania w sprawy wewnętrzne Rzeczypospolitej. Szwecja zobowiązywała się do zagwarantowania nieograniczonej wolności dla katolików w swej części Inflant.

Złoty egzemplarz medalu ze zbiorów Zamku Królewskiego w Warszawie. 

Medal

Przejdźmy teraz do samego medalu, który pełny jest  symboli i alegorii nawiązujących do przyszłości i teraźniejszości. Jest to jeden z kilku numizmatów wybitych na okoliczność podpisania pokoju w Oliwie. Medal wybito w srebrze oraz złocie na krążkach 50 i 90 dukatowych. Medal nie jest opatrzony herbem Gdańska, co może świadczyć o tym, ze zleceniodawcą nie była Rada Miasta Gdańska. Być może była to indywidualna inicjatywa medaliera. 

Awers srebrnego medalu. Z archiwum Gabinetu Numizmatycznego Damiana Marciniaka

Awers: Widok klasztoru w Oliwie, na jego dachu sygn. I[ohann].H[öhn]. Powyżej dwa putta trzymają szarfę z czterema sercami, nad nimi pod obłokiem gołębica z gałązką oliwną w dziobie, w oddali krajobraz z zabudowaniami miejskimi (Gdańsk). U dołu rosnące i pączkujące drzewko oliwne. W otoku ornament floralny w formie gałązki kwiatowej oraz napis: PACIS.OLIVENSIS.ANNO.MIƆCLX.III.MAII.AD.GEDANUM.IN.PRUSSIA.CONCLUSÆ.MONUMENTUM. (Na pamiątkę pokoju w Oliwie roku 1660, 3 maja pod Gdańskiem w Prusach). Wewnętrzna obwódka liściasta, zewnętrzna liniowa. 

Rewers srebrnego medalu. Z archiwum Gabinetu Numizmatycznego Damiana Marciniaka

Rewers: Postać kobieca klęczy pod drzewem oliwnym, z którego kapią krople oliwy, w głębi panorama Gdańska i widok zatoki pełnej łodzi i statków; na jednej z łodzi sygn. I[ohann].H[öhn]. U góry przedstawienia wyłaniających się z chmur słońca i księżyca, pomiędzy nimi יהוה – tetragram hebrajski (Jahwe). W otoku ornament oraz napis: PECTORA QUO REGUM, COEUNT QUO VULNERA SECLI, EN FELIX OLEUM PACIS OLIVA DEDIT. (Ten szczęśliwy olej pokoju dała oliwka, dzięki któremu zbliżają się serca królów i goją rany czasu / wieków). Wewnętrzna obwódka liściasta, zewnętrzna liniowa.

Jak wyżej wspomniałem, medal przepełniony jest licznymi symbolami i alegoriami. Strony konfliktu (Polska, Szwecja, Święte Cesarstwo Rzymskie i Brandenburgia, zawierające pokój w 1660 r.) są symbolizowane na awersie przez cztery serca umieszczone na szarfie podtrzymywanej przez putta, które dodatkowo trzymają gałązki palmową i oliwną. Nad puttami z chmur wyłania się gołębica z gałązką oliwną w dziobie.

W krajobrazie poniżej na pierwszy plan wysuwa się klasztor Cystersów w Oliwie, będący miejsce podpisania pokoju. Dalej na linii horyzontu widoczne są zarysy Gdańska i twierdzy Wisłoujście z widoczną latarnią. 

Rewers medalu jest alegorią pokoju: krajobraz zaludniony pracującymi oraczami, port wypełniony statkami handlowymi i centralnie przedstawione drzewko oliwne, będące zarówno symbolem pokoju, jak i odwołaniem do miejsca, gdzie go zawarto. 

Trwałość pokoju z kolei pokazują otoczone chmurami słońce i księżyc symbolizujące pełen obieg czasu. Całemu przedsięwzięciu zaś patronuje Bóg, którego hebrajski tetragram wieńczy kompozycję.