August II Mocny, Medal odzyskanie przez Polskę Kamieńca Podolskiego 1699

Medal bardzo efektowny, zaryzykowałbym nawet stwierdzenie, że jeden z najciekawszych z okresu panowania Augusta II. Przesłanie medalu miało charakter manifestacyjny - sławiący czyny Augusta II. Upamiętnia on odzyskanie utraconej kilkanaście lat wcześniej twierdzy Kamieniec Podolski - ważnej historycznie dla Polaków. 

Traktat w Karłowicach (Serbia) został podpisany 22 stycznia 1699 roku. Kończył on wieloletnią, bo trwającą od 1683 roku (bitwa pod Wiedniem) wojnę pomiędzy państwami Ligi Świętej, w skład której wchodziły Państwo Kościelne, Republika Wenecka, Austria (formalnie jako Święte Cesarstwo Rzymskie), Rzeczpospolita Obojga Narodów i Carstwo Rosyjskie a Imperium Osmańskim i jego lennikami, głównie Chanatem Krymskim.

Rycina prezentująca podpisanie traktatu w Karłowicach

Wśród wielu postanowień podpisanego traktatu, jednym z nich było właśnie odzyskanie przez Polskę Podola wraz z twierdzą Kamieniec Podolski (dla Polaków twierdza bardzo ważna), którą to utraciliśmy w ramach traktatu buczackiego w 1672 roku (oblężenie Kamieńca Podolskiego przez Turków miało miejsce 18 – 27 sierpnia 1672 podczas wojny polsko-tureckiej 1672-76). W dniu 22 IX 1699 r. komisarze polscy z generałem artylerii koronnej Marcinem Kątskim odebrali klucze do twierdzy oraz miasta od ostatniego tureckiego dowódcy – baszy Kamieńca Kahramana Mustafy. 

Utrata kluczowej twierdzy zmusiła Rzeczpospolitą do podpisania traktatu buczackiego zobowiązującego ją do oddania Podola i płacenia Turkom rocznego haraczu w wysokości 22 tysięcy dukatów. Szybko wystawiono wielką armię, na czele której Jan Sobieski pokonał w listopadzie 1673 roku Turków pod Chocimiem. Kamieńca jednak nie udało się odzyskać, ponieważ część wojsk litewskich pod wodzą hetmana Paca opuściła Podole. W celu szachowania twierdzy pod kontrolą turecką hetman Jabłonowski wybudował w 1692 roku nad Dniestrem fortecę Okopy Świętej Trójcy. Kamieniec Polska odzyskała w 1699 roku na mocy traktatów karłowickich.

Zdjęcie: archiwum Gabinetu Numizmatycznego Damiana Marciniaka - prezentowany egzemplarz osiągnął cenę 22 000 zł. 

Awers: Ukoronowane popiersie Augusta II w prawym profilu, w długiej peruce oraz zbroi kirasjerskiej z narzuconym i spiętym na prawym ramieniu płaszczem. Na przecięciu ramienia w ligaturze sygn. MHO [Martin Heinrich Omeis]. W otoku napis: D[ei]·G[ratia]·FRID[ericus]·AUGUST, POLONIARUM REX SAX[oniae]·DUX & ELECT[or]·16 – 99· (Z Bożej łaski Fryderyk August, król Polaków, książę i elektor Saksonii, 1699). Obwódka liniowa, brzeg podniesiony. 

Zdjęcie: archiwum Gabinetu Numizmatycznego Damiana Marciniaka

Rewers: Panorama Kamieńca Podolskiego nad Smotryczem. Poniżej klęcząca na prawym kolanie kobieca postać alegoryczna uosabiająca miasto, w koronie murowej, trzymająca w lewej ręce tarczę z herbem Podola, prawą zaś wskazująca na twierdzę kamieniecką. W otoku napis: GLORIOSE RECUPERATUM·D[ie]·22·SEPT[embris]· – CAMINIEC – IN PODOLIA (Kamieniec Podolski szczęśliwie odzyskany dnia 22 września). Z boków postaci data: 16 – 99. Obwódka liniowa, brzeg podniesiony. 

Obrzeże: Napis: [ozdobnik] DIVINO ANNVENTE NVMINE EX VOTO NON INIQVO NON INIVSTO FELICITER ET (Z Boskim patronatem i wedle życzenia prawego i sprawiedliwego szczęśliwie etc.). Wyróżnione wielkością litery tworzą chronogram: D+I+V+I+V+V+M+I+X+V+I+I+V+I+I+V+L+I+C+I (= 1699).

Zatrzymajmy się na chwilkę przy samym obrzeżu. Ukryty jest tu chronogram (z greckiego chronos - czas) to nic innego jak rodzaj "łamigłówki" wykorzystującej fakt, że w alfabecie łacińskim litery I, V, X, L, C, D, M pełnią jednocześnie funkcję cyfr rzymskich. WIęcej nt. tego jak odczytywać chronogram można przeczytać w artykule pt "Medal z chronogramem - jak odczytać"

Jak już wspomniałem wyżej przesłanie medalu miało charakter manifestacyjny - sławiący czyny Augusta II. Dodatkowo jak możemy przeczytać w katalogu zbiorów Zamku królewskiego w Warszawie "corona muralis (w Rzymie złota korona w kształcie murów) na głowie personifikacji Kamieńca Podolskiego podkreśla zasługi wojenne i osobisty udział władcy w zwycięskiej wojnie z Turcją. Odzyskanie Podola wraz z twierdzą kamieniecką było zgodne ze zobowiązaniami zawartymi w zaprzysiężonych przez króla pacta conventa (uzgodnienia), w których władca obiecywał przywrócenie dawnych granic królestwa. 

Klęcząca na prawym kolanie kobieca postać alegoryczna uosabiająca miasto, w koronie murowej, trzymająca w lewej ręce tarczę z herbem Podola, prawą zaś wskazująca na twierdzę kamieniecką.