ODMIANY 50 fenigów 1940 GETTA ŁÓDZKIEGO – SZERSZA ANALIZA
Dziś jak w tytule na warsztat biorę najmniejszy banknot tej emisji czyli 50 fenigów. Pewnie posiadający jak najbardziej właściwy dla kolekcjonera banknotów polskich, katalog autorstwa Czesława Miłczaka powiedzą , a co tu pisać o takim 50 fenigów? , jest jedna odmiana plus jeden wzór i tam są informacje wyczerpujące. Otóż szanowni kolekcjonerzy wg mnie warto sięgnąć też po inną literaturę dotyczącej tego tematu, tam można znaleźć więcej informacji odnośnie bohatera tego artykułu. (spis ciekawej literatury dot. banknotów Getta, wraz ze zdjęciami ich okładek będzie zamieszczony poniżej artykułu).
Także informacji czysto katalogowych nie zamieszczę, to każdy zainteresowany kolekcjoner może sam sobie je znaleźć, a zacznę może od odmian 50 fenigówki jakie możemy spotkać, takie zestawienie jest zawsze ciekawe, daje ogólny pogląd na zagadnienie i tak mamy :
- banknot obiegowy 50 pf 1940. W pewnych wariantach numeracji banknot pospolity.
- wzór z numeracją zerową No 000000 (zdjęcie z katalogu Cz. Miłczaka, Banknoty Polskie i Wzory, tom 2 , Warszawa 2012 ), jak podaje autor występujący zarówno z perforacją, jak i bez. Ekstremalnie rzadka pozycja na rynku.
- banknot bez nadruku serii i numeracji, (zdjęcie z katalogu Cz. Miłczaka, Banknoty Polskie i Wzory, tom 2, Warszawa 2012 ), tu mamy najprawdopodobniej do czynienia z typem wzoru archiwalnego. Bardzo rzadka pozycja.
- banknot tzw. makulatura , źle wycięty z arkusza, wraz z fragmentem sąsiedniego banknotu z arkusza, (zdjęcie z archiwum Warszawskiego Centrum Numizmatycznego, aukcja nr 51, poz.51/880 z dn.09.06.2012). Bardzo rzadka pozycja na rynku.
- banknoty tzw. wzory okazowe, z niską numeracją 000XXX (pierwsze trzy zera pozostałe to 3 cyfry w druku), z pieczęcią granatową ENTWERTET . W sumie nazewnictwo niemieckie było dość precyzyjne i wzory w jęz. niemieckim mają miano MUSTER , napis ENTWERTET oznacza “wycofany”, także tak dywagując z uwagi na bardzo dobre stany zachowania w jakich banknoty z nadrukiem ENTWERTET pozostały do dnia dzisiejszego, należy przypuszczać iż były to sztuki okazowe, najprawdopodobniej zrobione do celów archiwalnych? Być może partia próbna? Rozbiegowa? Lub akcepty do zatwierdzenia?, (zdjęcie pochodzi z aukcji nr9 GNDM poz.6202 z dn. 05.10.2019). Bardzo rzadka pozycja.
- banknot, którego znalazłem w katalogu autorstwa Hans Ludwig Grabowski „Das Gelddes Terrors ” , Battenberg 2008, niestety tak zdalnie nie mogę potwierdzić jego autentyczności, potrzebne byłoby dokładne określenie źródła jego pochodzenia, a banknot ma ukośną pieczęć MUSTER w kol. czerwonym, a właściwa numeracja jest skasowana stemplem w kol. granatowym, dodatkowo górna krawędź banknotu ma falisto-zębiaste wycięcia. Moje obiekcja co do niego wynikają li tylko z tego powodu, że banknot taki można łatwo “wyprodukować” mając do dyspozycji pospolitą obiegową 50pf, choć jak wspomniałem, potrzebna by tu była szersza analiza źródła jego pochodzenia.
- no jest jeszcze kontrowersyjne fałszerstwo najprawdopodobniej na szkodę kolekcjonerów, tj. 50pf 1940 o większym wymiarze tj. 130x88mm, gdzie regularny banknot 50pf ma wymiar 88x56mm. O jego kontrowersyjności szerzej niebawem w moim opracowaniu, naprawdę pozycja owiana aurą tajemniczości, gdzie jest więcej znaków zapytania niżby się wydawało na pierwszy rzut oka. (fotka z mojego archiwum). Pozycja rzadko występująca na rynku.
- są jeszcze 50 fenigówki z nadrukiem pieczęci, która dzieliła nominałowo banknot 50pf na 2x20pf + 1x10pf. (zdjęcie z archiwum ze zbioru prywatnego Pana Ignacego z Ciechocinka, dziękuje za udostępnienie ). Rzadka pozycja na rynku kolekcjonerskim.
Najczęściej występująca na rynku obiegowa odmiana 50 fenigówki posiada nadruk numeracji 6-cyfrowej z No, numerator typ.1 z jedna kreseczka pod “o” w No w kolorze czerwonym. Nie są znane banknoty 50pf z innym typem numeratora, także tu z dużym dozą prawdopodobieństwa można stwierdzić że nie istniały, a jednym numeratorem jakim były oznaczane 50pf był numerator typ 1.
Jak zapewne nie jedne bystre oko kolekcjonera zauważyło, kilka krajowych domów aukcyjnych oferowało pospolite banknoty 50 fenigów z informacją , iż nadruk numeracji jest w kolorze pomarańczowym.
W jednym z takich katalogów ( R.S. Feller, Silent Witnesses – Civillian Camp Money of World War II, Potr Clinton 2007) autor wyraźnie rozróżnia tą odmianę pod pozycją P-560b
Pod pozycją P-560a , jest standardowa odmiana z numeracją w kol. czerwonym, pod poz. P-560c mamy informację “arti’s imression”, tu domyślam się rzecz dotyczy unikalnych projektów samego banknotu. Wróćmy zatem do odmiany b) wg tego katalogu, przeglądając setki notowań aukcyjnych, poświęcając na to dziesiątki godzin wyrobiłem sobie pewien pogląd na ten temat, analiza ta pozwoliła mi nawet wysunąć wnioski co do rzadkości występowania poszczególnych ciągów numeracji, z którymi to informacjami jak zwykle chętnie i bezinteresownie się z czytelnikami podzielę.
Otóż jak najbardziej istnieją sztuki 50 fenigów 1940 Getta z nadrukiem numeracji w kolorze pomarańczowym , proszę zobaczyć na zestawienie poniżej obu numeracji, różnica jest bardzo istotna i mocno zauważalna :
Jeśli chodzi o numerator w kolorze pomarańczowym dot. banknotów Getta, pewnie nie jednemu kolekcjonerowi ten kolor numeracji skojarzy się z banknotem 5 marek 1940 drukowanym na papierze kartonowym, gdzie wszystkie znane sztuki tej odmiany (papier karton) posiadają numerację w kolorze pomarańczowym. Świetną analizę na ten temat przeprowadził Mateusz Wójcicki SNMW , można to znaleźć pod tym linkiem :
https://snmw.pl/czytelnia/wazymy-banknoty-pablo-escobar/
Tam autor badań opisał sposób odróżnienia miedzy odmianami papier zwykły via papier karton, a metodą diagnostyczną jaką się posłużył było samo ważenie banknotów. Wynik był zdecydowanie jednoznaczny, banknot drukowany na papierze kartonowym był zdecydowanie cięższy. Ale dla osób nie posiadających pod ręka wagi autor podał prosty wyróżnik jakim jest kolor samego numeratora, o którym wspomniałem powyżej. Sam będąc z wykształcenia chemikiem rzuciłem wówczas tezę, że za kolor numeracji nie odpowiada użycie innej farby do druku ale sam papier I jego właściwości, tj. reakcja jaka nastąpiła pomiędzy samą farbą (farba drukarska czerwona jest mocno transparentna, wnika głęboko w wew. strukturę papieru), a samym papierem tj. jego typem jaki był użyty do druku i zapewne ważnym czynnikiem jest tu czas, bo najprawdopodobniej w chwili druku obie numeracje posiadały ten sam kolor, dopiero z biegiem czasu uwidoczniła się ta cecha powodująca inny, pomarańczowy kolor.
Ktoś by tu mógł rzucić tezę , o proszę 50 fenigówki były drukowane na papierze kartonowym ! otóż ostudzę ten zapał, sprawdzone to zostało doświadczalnie. Dzięki uprzejmości zaprzyjaźnionego kolekcjonera - Łukasza Zmudy, który też metodą dokładnego ważenia sprawdził, iż różnica pomiędzy wagą 50 fenigówki z numeracją pomarańczową, a tą z numeracją czerwoną nie pozwala nam stwierdzić, że oba banknoty były drukowane na papierach o różnej gramaturze. Poniżej wyniki ważenia:
Różnica w wadze wynosząca = 0,023g jest różnicą nieistotną, wynika z samego obiegu banknotu z numeracją pomarańczową i naniesionego na jego powierzchnie wszelakiego brudu.
Wg mojej opinii wpływ na rożny kolor numeratora z biegiem czasu miał sam papier użyty do druku, nie różnił się gramaturą, co udowodniono powyżej ale samym składem masy papierowej.
Pan Jacek Sarosiek w swoim katalogu Banknoty Getta Łódzkiego 1940-1944, Białystok 2012, w rozdziale dot. analizy samego papieru, wspomina o dwóch rodzajach papieru do druku banknotów Getta. Typ drzewny o niskiej jakości, łatwo ulegający zużyciu w obiegu i do tego z jego tendencją do zmiany koloru oraz papier typ bawełniany, tj. z dodatkiem włókien bawełny do masy papierowej jako papier dużo trwalszy w obiegu. I tu należy szukać przyczyny pojawiającej się z biegiem czasu różnej kolorystyki numeracji na banknotach 50pf. Niestety aby stwierdzić jaka poszczególna partia była drukowana na danym papierze potrzebna by była analiza chemiczna samego papieru, a jako że jest to metoda inwazyjna i skutkowałby zniszczeniem samego banknotu, pozostawmy tą sprawę otwartą, dla nas ważna jest informacja, że papier był w dwóch różnych gatunkach.
Akurat przy tym banknocie na szczęście nie mamy tzw. wymieszanych partii tj. nie używano w trakcie postępu druku banknotu, dwóch rodzajów papieru losowo. Dzięki moim analizom , jak i konsultacji z ww kolekcjonerem Łukaszem Zmuda, z całą pewnością stwierdzam, że numeracja pomarańczowa występuje w początkowej fazie druku tego banknotu, do pewnego ciągu liczbowego w numeracji, gdzie po nim mamy już tylko druk z numeracją w kol. czerwonym. I tak mamy banknoty zaczynające się w numeracji na:
zero 0-xxxxx do numeracji zaczynającej się na 5-xxxxx, każdy banknot z tego przedziału numerycznego posiada numerację w kol. pomarańczowym. Poniżej zestawienie. Zdjęcia udostępnione dzięki kolekcjonerowi Łukaszowi Zmudzie.
Podsumowując ciągi numeracji w kolorze pomarańczowym mamy :
* 0-XXXXX , zarówno obiegowe, jak I z niskim numerem 000XXX z pieczęcią ENTWERTET
* 1-XXXXX , tu nie natrafiłem na taką sztukę, jak istnieje proszę kolekcjonerów o informacje.
* 2-XXXXX
* 3-XXXXX
* 4-XXXXX
* 5-XXXXX ten ciąg zaczynający się na 5 wydaję mi się być numeracją graniczną I być może istnieją sztuki o numeracji zaczynającej się na 5-XXXXX zarówno w kol. pomarańczowym jak i czerwonym.
Powyższe wszystkie banknoty z ciągami numerycznymi z numeracją w kolorze pomarańczowym należy uznać za rzadkie I to niezależnie od stanu zachowania, oczywiście te w lepszych stanach to już jako bardzo rzadkie, podobnie jak te z pieczęcią ENWETRET z numeracja 000XXX.
Nie byłbym sobą jakbym tematu nie pociągnął dalej :) , przyglądając się numeracjom już z nadrukiem w kolorze czerwonym ...i tak mamy :
* 6-XXXXX , rzadki wariant spotkałem tylko 1x był na aukcji nr 4 Rzeszowskiego Domu Aukcyjnego poz. 2329 z dn. 28.09.20??, rzadka pozycja.
* 7-XXXXX, nie spotkałem nigdy, tu jak istnieje proszę kolekcjonerów o informacje.
* 8-XXXXX, najbardziej pospolity na rynku ciąg liczbowy w numeracji, występuję masowo w każdym układzie od 80-XXXX do 89-XXXX , przy czym wg mojej opinii najczęściej jest spotykany 86-XXXX i 88-XXXX , tu nawet spotykamy wiele sztuk z num. po kolei, co jedno oczko, świadczące o tym iż banknot zachował się w setach lub paczkach.
* 9-XXXXX , rzadki wariant końcowej numeracji, naprawdę to mogą docenić wytrawni kolekcjonerzy, co posiadają specjalistyczne zbiory. Najwyższym numerem na jaki udało mi się trafić jest No 994975 . Zdjęcie z archiwum sklepu WCN .
Wracając do grupy banknotów z numeracją w kol. pomarańczowym, to zachowały się one głownie w stanach słabych, obiegowych, trafienie sztuki w pięknym stanie zachowania jest niezwykle trudne i co ciekawe jest jeszcze jedna cecha różniąca banknoty obu numeracji, a zauważył ją Mateusz Wójcicki SNMW , a mianowicie zestawił On dwa banknoty o niskim i wysokim numerze serii i stwierdził różnice w kolorze poddruku samych banknotów - egzemplarz o niskim numerze posiadał poddruk w kol. liliowym , a pospolity z num. czerwoną poddruk w kol różowym. Wprawdzie w opisie autora analizy mamy, że oba banknoty mają numeracje w kol. czerwonym ale na zdjęciach wg mnie widać różnice w kolorystyce numeratora i wg mnie jest ona ciemno-pomarańczowa na górnym banknocie, a czerwona na dolnym. Jakby nie patrzeć to dodatkowa bardzo ciekawa cecha, która nie mogłaby być stwierdzona przy zestawieniu choć jednej sztuki w słabym stanie zachowania. Poniżej zdjęcie pochodzące z aukcji nr 4 SNMW poz.1148 z dn.14.09.2019
Najciekawszą sztuką obiegową na jaką trafiłem podczas wertowania setek notowań tego banknotu jest ta sprzedana przez dom aukcyjny Coinsnet na aukcji nr 6 poz.665 z dn.06.12.2020. Posiada wszystkie cechy wg moich kryteriów aby uznać ją królową wśród obiegowych banknotów 50 fenigów 1940 Getta Łódzkiego :
- posiada numerację w kolorze pomarańczowym
- jest w pięknym stanie zachowania
- a sam numer tego banknotu jest marzeniem każdego kolekcjonera - to 001001 !!!
Poniżej “Królowa” w całej swej okazałości.
Na zakończenie chciałbym podziękować i wspomnieć raz jeszcze o kolekcjonerze Łukaszu Zmuda, zaimponował mi swoją kolekcją Getta, a czym mój zachwyt był spowodowany? Otóż nie kolekcjonuje On tylko jak to obecnie modne coraz to lepszych stanów zachowania, coraz lepszych UNC i cyferek na certyfikatach firm gradingowych, im wyższa tym lepsza, bo nie tędy droga ! W takich banknotach nie znajdziemy dosłownie nic z punktu widzenia historycznego, aby to poznać konieczne jest „zejście” i przypatrzenie się właśnie sztukom słabym, takimi co fizycznie były w obiegu, takim którym ludzie z epoki płacili i mieli je w rękach, tam znajdziemy sztuki rzadkie, nieopisane i doskonały materiał do badań.
Temat wg mnie ciekawy, tym samym zapraszam do dyskusji i uzupełnienie o informację, o które prosiłem w tekście.
Pozdrawiam pasjonatów banknotów
Paweł Pawłowski (vel pawpaw)
literatura :
1) Jacek Sarosik, Banknoty Getta Łódzkiego 1940-1944, Białystok 2012
2) Jacek Sarosik, Money of the Lodz Ghetto 1940-1944, Białystok 2017
3) Czesław Miłczak, Banknoty Polskie i Wzory, tom 2, Warszawa 2012
4) R.S. Feller, Silent Witnesses – Civillian Camp Money of World War II, Potr Clinton 2007
5) Hans Ludwig Grabowski „Das Gelddes Terrors ” , Battenberg 2008
p.s. Poniżej fotka zestawiająca okładki wszystkich wymienionych wyżej katalogów, wiem ze takie zestawienie obrazowe ułatwi kolekcjonerom ich poszukiwanie :
Komentarze
Prześlij komentarz