5 zł Konstytucja 1925 - niedoszła moneta obiegowa II RP

Jedna z najbardziej pożądanych i poszukiwanych monet okresu II RP. Na jej widok niejednemu kolekcjonerowi zaczyna szybciej bić serce. Niestety ze względu na niski nakład i wysoką cenę zdobi tylko najlepsze kolekcje. Ja osobiście gdybym miał wybierać pod kątem artystycznym tę jedną, jedyną monetę okresu II RP, chyba bez dłuższego zastanowienia wybrałbym właśnie "Konstytucję". 

W okresie II RP monetę o nominale 5 zł do powszechnego obiegu wprowadzono dopiero w roku 1928. Prace nad "Konstytucją" w roku 1925 były jednym z etapów przygotowujących do tej emisji. Podczas prac nad 5 zł 1925 wybito kilkanaście wariantów różniących się głębokością stempla, materiałem i innymi elementami. Finalnie "Konstytucja", zamiast trafić do powszechnego obiegu, została wybita w bardzo ograniczonym nakładzie i zakwalifikowana jako emisja próbna. Dlaczego? Odpowiedź jest bardzo prosta. Monetę wybito ze srebra próby 900 a wiec zawartość srebra w monecie przewyższała wartość nominalną. Wprowadzenie jej do powszechnego obiegu było bezcelowe, bo większość monet zapewne byłaby ściągana z rynku i przetopiona na cenniejsze, będące w niej srebro. Zmiana systemu monetarnego w roku 1927 przewidziała próbę srebra dla nominału 5 zł na poziomie 750. 

Autorem projektu Konstytucji był artysta rzeźbiarz Stanisław Lewandowski. Na awersie monety wykorzystano projekt godła autorstwa Edmunda Bartłomiejczyka. Monetę w podstawowej wersji wybito ze srebra próby 900, na krążku średnicy 37 mm i masie 25 gramów. W projekcie rewersu Lewandowski najpewniej wzorował się na projekcie jednej ze swoich rzeźb. Niektórzy w wizerunku kobiety na rewersie dopatrywali się królowej Jadwigi, co jednak należy raczej włożyć między bajki. Obecnie wizerunek ten interpretuje się jako Personifikację Polski przedstawioną jako kobietę otrzymującą od młodzieńca księgę z konstytucją. Po otoku biegnie sznur z perełek. Wersja bita stemplem głębokim posiada ich 100 natomiast płytkim 81. Na rancie monety znajduje się napis: SALUS REIPUBLICAE SUPREMA LEX (tłum. Dobro Rzeczypospolitej Najwyższym Prawem). 

Stanisław Lewandowski - autor projektu monety 5 zł Konstytucja w swojej pracowni na Zamku Królewskim w Warszawie. Źródło zdjęcia www.polishartcorner.com

Niejasności co do nakładu 

Mimo bardzo dużego zainteresowania monetami II RP, do dziś nie udało się ustalić dokładnego nakładu dwóch powyżej opisywanych odmian - 81 i 100 perełek w srebrze. Przez długie lata katalogi powielały informację, że każdej z odmian wybito po 1 000 sztuk. Z kolei inne źródła mówiły o 1 000 sztuk jako łączny nakład dla obydwu odmian. Nieco inne informacje pochodzą z oferty sprzedaży tych monet prowadzonej w latach 1927-30 w Gabinecie Numizmatycznym Mennicy Państwowej. Otóż z zamieszczonego tam spisu wynika, że na rynek poprzez dystrybucję w Gabinecie Numizmatycznym trafiło monet za łączną kwotę sprzedaży 17 000 zł. Przypomnijmy, że cena za sztukę wynosiła 15 zł. Szybkie obliczenie daje nam zatem w zaokrągleniu 1 133 monety. Dodajmy, że w ofercie sprzedaży nie było rozróżnienia na odmianę 81 i 100 perełkową. Najprawdopodobniej jednak w kwocie 17 000 zł uwzględniono również sprzedaż "Konstytucji" z inicjałami SW / WG, której cena wynosiła 200 zł / sztuka. Powyższa analiza pozwala przypuszczać zatem, że podstawowa odmiana 81 i 100 perełek została wybita w łącznym nakładzie dla obydwu odmian oscylującym w okolicach 1 000 egzemplarzy. 

Podstawowa odmiana monety 5 zł Konstytucja. Na zdjęciu widoczna odmiana 81 perełkowa bita stemplem płytkim. Odmiana 100 perełkowa bitwa była stemplem głębokim. 

Krótki film prezentujący podstawową odmianę 81 perełkową. 

Wspomniana powyżej 5 złotówka z monogramami SW (Stanisław Wojciechowski) oraz WG (Władysław Grabski) oraz data 3 V. Odmiana wybita w nakładzie 100 sztuk. 

Poza powyżej wymienionymi tzw. odmianami podstawowymi tj. 81 i 100 perełek oraz okolicznościową z monogramami, wybito jeszcze kilkanaście odmian w innych metalach: mosiądzu, tombaku, srebrze (inne parametry niż odmiana podstawowa) czy złocie. Jedne z nich pojawiają się sporadycznie na rynku numizmatycznym (mosiądz czy tombak), ale są również "dziwne" odmiany znane w pojedynczych egzemplarzach ze zbiorów muzealnych. 

5 zł Konstytucja, tombak, nakład 100 sztuk. Źródło Warszawskie Centrum Numizmatyczne

5 zł Konstytucja, mosiądz, nakład 60 sztuk, Źródło Warszawskie Centrum Numizmatyczne

5 zł Konstytucja, złoto, literatura mówi o 4 znanych sztukach, Źródło Stacks, egzemplarz sprzedany w 2008 roku za 218 500 dolarów. 

_______________________________________

Jeżeli uważasz powyższy artykuł za ciekawy i przydatny i chciałbyś aby na Portalu Numizmatycznym ukazywało się więcej tego typu materiałów to wesprzyj jego działalność i rozwój drobną wpłatą na zorganizowanej zbiórce. 
WEJDŹ TUTAJ I DOWIEDZ SIĘ WIĘCEJ.